Trust Economy - Xu hướng tương lai của online business
Sự chú ý KHÔNG còn là một loại tiền tệ mới. Hoặc đúng hơn, nó mới chỉ là… tiền lẻ.
*** Đây là sản phẩm trí tuệ của Vũ Trụ Creator - vui lòng không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa được sự đồng ý của tác giả.
Attention economy liệu có còn thống trị?
Trong những năm qua, chúng ta đã nghe nhiều về attention economy (nền kinh tế chú ý), đã thuộc lòng những khẩu hiệu rằng “money flows where attention goes” (sự chú ý hướng về đâu thì dòng tiền chảy về đó).
Về nguyên lý, đây chính là động lực khiến cỗ máy social media vận hành, là thứ thúc đẩy users tạo content, là mục đích đằng sau những chiêu trò truyền thông, hay những content “brain rot” vô bổ nhưng tạo thoả mãn tức thời...
Trong một thời gian dài, dường như việc này đã ám ảnh cách chúng ta tư duy về content. Minh chứng rõ nét nhất là việc chúng ta vẫn thường đo hiệu quả của content bằng lượt tiếp cận (hay reach), hoặc xem việc viral là một thành công (mà bỏ qua việc viral cho ai và vì mục đích gì)...
Bản thân tôi sau vài năm xoay sở với việc sáng tạo nội dung, cũng đã phải thấm nhuần tư tưởng này: làm sao để tạo hook, viết title, thiết kế thumbnail để khiến ai lướt qua cũng phải dừng lại xem…
Đó là luật chơi của attention economy rồi, ai tham gia cũng cần phải nắm.
Thế nhưng, ở thời điểm này, liệu sự chú ý có còn là một thước đo thật sự ý nghĩa?
Đặc biệt là với các solopreneurs, content creators đang muốn xây dựng business từ chính tri thức và thương hiệu cá nhân của mình?
Câu trả lời là:
Attention economy đang dần trở thành một xu hướng cũ.
Khái niệm này vốn được Davenport & Beck nêu ra trong cuốn “The Attention Economy: Understanding the New Currency of Business” từ năm… 2001 (gần 1/4 thế kỷ trước). Xét trong bối cảnh digital media hiện tại: nó vẫn đúng, nhưng chưa đủ.
Với sự vận động của dòng chảy thông tin hiện giờ, khi nội dung đang ngày càng nhanh hơn và ngắn hơn, không quá khó để bạn giành lấy được sự chú ý của rất nhiều người.
Luật chơi (thuật toán social media) hiện tại cho phép người mới hay người cũ, ai cũng có thể viral, được đẩy lên xu hướng chỉ với một content hiệu quả… Sự chú ý sẽ đến rất nhiều trong một thời điểm nào đó, nhưng "dòng tiền chảy về" ở đâu thì... hic, không ai nói.
Tôi từng nghe không ít người chia sẻ về việc sở hữu kênh vài chục nghìn - vài trăm nghìn followers, nhưng xong vẫn không monetize được. Content thì cũng viral rồi, nhưng khổ nỗi vẫn không ai quan tâm tới dịch vụ hay sản phẩm tri thức đang bán. Nhìn ngoài thấy triệu views tưởng ngon ăn, nhưng views đó lại không bào ra ăn được.
Thực tế thì theo nghiên cứu của Pew Research Center (2023): có đến 68% creators có video viral nhưng không thể chuyển hóa thành doanh thu trực tiếp. Đây là một xu hướng chung.
Không nói đâu xa, một mentee tôi tư vấn đã có kênh TikTok gần 60,000 người theo dõi, nhưng khách hàng vẫn chủ yếu tới qua người quen, và bạn vẫn phải đau đầu tìm cách xây các kênh nội dung dài hơn chứ kênh TikTok đó coi như bỏ, chỉ xem như là portfolio, chứ không marketing được cho dạng high-end service bạn đang làm.
Sự thật là: không phải lúc nào sự chú ý cũng đi đôi với dòng tiền. Trừ khi business model của bạn thuần tuý dựa trên ad revenue và/hoặc affiliate marketing.
Thực tế thì:
Sự chú ý KHÔNG còn là một loại tiền tệ mới. Hoặc đúng hơn, nó mới chỉ là… tiền lẻ.
Không phải vì nó không quan trọng, mà vì sự chú ý không thôi là CHƯA ĐỦ. Nó mới chỉ là điều kiện cần, là bước cơ bản, là vé vào cửa cho những người mới chơi.
Còn thứ "tiền tệ" thật sự sẽ làm chủ trong kỷ nguyên sắp tới, đặc biệt trong những thị trường chuyên môn, không phải là sự chú ý, mà sẽ là NIỀM TIN.
Đọc thêm: Personal Brand là gì? Hướng dẫn đầy đủ về personal brand cho chuyên gia
Trust economy: sự phát triển của một nền kinh tế mới
"Attention may be abundant, but monetizable trust is rare.”, Li Jin (người sáng lập Atelier Ventures)
Tạm dịch: “sự chú ý có thể dư thừa, nhưng niềm tin (để có thể kiếm ra tiền) mới thật sự là khan hiếm.
Thứ sẽ thế chỗ của attention economy trong tương lai gần, tôi nghĩ, sẽ là trust economy (nền kinh tế của niềm tin). Về cơ bản, mức độ thành công của một thương hiệu sẽ không còn được đo đếm bằng việc có bao nhiêu người biết đến bạn, mà là có bao nhiêu người nhớ đến bạn, tin bạn, đủ để sẵn sàng trả tiền để mua sản phẩm dịch vụ của bạn?
Rất dễ để minh hoạ cho việc này. Bạn hãy thử tự đặt mình vào vị trí của khán giả/khách hàng để suy luận:
Bạn có sẵn sàng mua dịch vụ chuyên môn của một người random nào đó không tên tuổi, không bằng cấp, không kinh nghiệm?
Bạn có sẵn sàng chi tiền không chút ngập ngừng cho một người đã từng dính 7749 loại phốt trước đây?
Bạn có tự tin mua khoá học từ một kênh giấu mặt không rõ của ai, chỉ biết toàn content vô hồn do AI sản xuất hàng loạt?
Kể cả khi bạn thật sự có nhu cầu, nhưng khi chưa đủ niềm tin, trực giác của bạn vẫn sẽ nói "không". Có thể đằng sau những miêu tả kia, họ đều là những người kinh doanh tử tế, có chuyên môn tốt. Nhưng vấn đề là bạn chưa thấy, chưa biết, chưa tin, chưa có đủ cơ sở để dám bỏ tiền mua thứ gì từ họ.
Trong một thế giới toàn fake news và phông bạt, lùa gà, scam artists, AI đóng giả như bây giờ... thì việc cẩn trọng và hoài nghi như vậy, tôi nghĩ, cũng là cần thiết.
Ngược lại, nếu như một ai đó theo dõi content của bạn đủ lâu để "cảm" được bạn, hiểu câu chuyện và tâm tư của bạn, xem bạn làm webinar và thấy bạn chân thành, thấy bạn đầu tư chất xám và tâm huyết trong mọi thứ bạn chia sẻ, thấy bạn có chuyên môn thật sự qua bằng cấp, kinh nghiệm, thành quả đạt được... thì khi đó họ sẽ có trust (niềm tin) cao hơn để mua sản phẩm từ bạn.
Tất nhiên những điều đó cũng chưa đảm bảo cho họ rằng sản phẩm của bạn tốt, nhưng ít nhất họ sẽ cảm thấy đủ yên tâm để thử.
Và nếu như sản phẩm mua thử đó mà ok, đáp ứng kỳ vọng và khiến họ hài lòng, thì tuyệt vời, khi đó trust lại còn được đẩy lên mức sâu hơn nữa. Sau đó họ sẽ lại tiếp tục mua tiếp những sản phẩm khác hoặc thậm chí đồng hành lâu dài. Khi trust đã ở mức độ tuyệt đối, họ sẽ không cần thử nghiệm sản phẩm tương tự từ bất kì ai khác. Khi có nhu cầu, họ nghĩ tới bạn đầu tiên.
Đó chính là sức mạnh của niềm tin. Một thứ vô hình và khó đo đếm, nhưng là thứ đang và sẽ thống trị cuộc chơi kinh doanh qua internet. Không có niềm tin, sẽ không có quyết định mua hàng.
Như trong mô hình marketing Know - Like - Trust của Bob Burg, thì Trust mới là đích đến sau cùng để chuyển đổi một follower thành customer. Sự dịch chuyển từ Know → Trust này là dấu hiệu cho thấy nền kinh tế chuyên môn đang dần có sự trưởng thành.
Thực tế cũng đã có rất nhiều nghiên cứu minh chứng cho xu hướng tâm lý này:
Số liệu từ Edelman Trust Barometer (2024) cho rằng 71% người tiêu dùng không mua hàng từ một thương hiệu nếu không tin tưởng, kể cả khi sản phẩm có chất lượng tốt. 59% cho rằng họ cần theo dõi một influencer ít nhất 3 tháng trước khi mua sản phẩm/dịch vụ từ người đó.
Thế nhưng đây mới chỉ là khảo sát dạng self-report từ người dùng. Tầm quan trọng của niềm tin thậm chí còn được thể hiện rõ hơn qua hiệu quả kinh doanh thực tế:
Harvard Business Review cho biết: doanh nghiệp có mức độ trust cao sẽ có ROI trung bình cao hơn +286%, và độ giữ chân khách hàng cao hơn +76% so với các doanh nghiệp tương đương không có trust.
Vậy, câu hỏi đắt giá nhất chúng ta có thể hỏi trong kỷ nguyên sắp tới đó là:
Làm cách nào để chúng ta xây dựng được niềm tin vào thương hiệu của mình?
Đọc thêm: Death of followers: Sự trỗi dậy và suy tàn của người theo dõi trong kỷ nguyên số
Xây dựng niềm tin trong nền kinh tế mới
Dựa trên mô hình tâm lý về xây dựng niềm tin trong nghiên cứu “Initial Trust Formation in New Organizational Relationships” của McKnight & Chervany (2002), sau đây là 4 yếu tố mang tính trụ cột mà bạn sẽ cần thể hiện được trong những content của mình:
Competence (năng lực)
Integrity (trung thực)
Benevolence (thiện ý)
Predictability (sự nhất quán)
1. Năng lực chuyên môn (competence)
Với những sản phẩm/dịch vụ mang tính chuyên môn như tư vấn, khóa học… thì việc bạn thể hiện được năng lực chuyên môn cao là một yêu cầu rất cần thiết. Năng lực chuyên môn giúp bạn tạo dựng được tính authority (thẩm quyền) trong lĩnh vực của bạn, thể hiện rằng bạn hiểu vấn đề ở cấp độ cao và sẽ là một nguồn thông tin chuyên môn chất lượng.
Yếu tố này trả lời câu hỏi: “người này có giỏi không?”
Một vài chiến thuật để thể hiện được trình độ chuyên môn của mình:
Phân tích vấn đề chuyên môn có số liệu, dẫn chứng
Nêu quan điểm chuyên môn dựa trên lập luận, cơ sở kiến thức rõ ràng
Chia sẻ về những việc bạn đã làm, thay vì chỉ khoe kết quả
Khiến viewers cảm thấy mình giỏi hơn nhờ content của bạn
Đảm bảo content được đầu tư chất xám, tâm huyết, chất lượng
Đọc thêm: Nhân hiệu, một dạng đầu tư "tài sản trầm"
2. Sự trung thực (integrity)
Việc thể hiện bản thân một cách chân thật (authentic) và trung thực (honest) là hết sức quan trọng. Mua sản phẩm/dịch vụ online là hoạt động thương mại thường có tính rủi ro cao, nên tâm lý chung của khách hàng sẽ thường là cẩn trọng. Họ sẽ chỉ trả tiền khi biết chắc chắn là mua từ ai và sẽ nhận được những giá trị gì.
Hãy chia sẻ chân thật những quan điểm, niềm tin, câu chuyện, cảm xúc của mình. Thậm chí bên cạnh đó, hãy xuất hiện bằng tên thật và hình ảnh cá nhân. Sự ẩn danh cho bạn an toàn, nhưng khách hàng sẽ không thể tin được một người không dám lấy chính danh dự và cái tên của mình ra đảm bảo.
Yếu tố này trả lời câu hỏi: “người này có nói thật không?”
Một vài chiến thuật để thể hiện được tính chân thật:
Kể chuyện mang tính cá nhân nhiều hơn (+ với bài học rút ra cho người đọc)
Sử dụng ảnh thật và tên thật. Đừng dùng ảnh đại diện AI hoặc ẩn danh
Trung thực trong những thông tin bạn cung cấp (về chuyên môn, sản phẩm)
Đừng nói quá về những giá trị bạn mang lại
Đừng sợ bị đánh giá. Hãy chia sẻ thật con người mình (cả những mặt tốt-xấu)
Đọc thêm:
3. Sự tử tế (benevolence)
Khán giả phải cảm nhận rằng bạn thật sự muốn giúp họ, chứ không chỉ xem họ là công cụ kiếm tiền. Khi xây dựng thương hiệu cá nhân, đây là yếu tố cảm xúc then chốt: nó cho biết bạn có vì lợi ích lâu dài của người xem không, hay chỉ vì lợi ích cá nhân. Chỉ khi bạn có thiện ý, followers của bạn mới có thiện cảm.
Yếu tố này trả lời câu hỏi: “mình có thấy thích người này không?”
Một vài chiến thuật để thể hiện được sự tử tế:
Làm mọi thứ từ cái tâm. Khởi phát từ mong muốn giúp ích cho khán giả/khách hàng của bạn
Chân thành, tôn trọng, lịch sự trong cách bạn làm content và cách bạn giao tiếp
Tạo nội dung giải quyết vấn đề thực tế, giúp đỡ thật sự chứ không chỉ "mồi chài".
Đặt câu hỏi: "Nếu khán giả không mua gì từ mình, họ vẫn sẽ nhận được giá trị gì?"
Đọc thêm:
4. Sự nhất quán (predictability/consistency)
Như có chia sẻ trong một bài viết trước, sự nhất quán (consistency) ở đây không phải là lúc nào bạn cũng xuất hiện như khuôn mẫu, content bị công thức một cách máy móc. Mà nó là việc bạn có lập trường, quan điểm, triết lý chuyên môn của riêng mình và thể hiện những điều đó một cách nhất quán xuyên suốt.
Yếu tố này trả lời câu hỏi: "mình có thể kỳ vọng điều gì từ người này?”
Một vài chiến thuật để thể hiện được sự nhất quán:
Có cho mình lập trường, quan điểm vững chắc, hiểu bản thân + chuyên môn tốt)
Nhất quán trong tone giọng, màu sắc thương hiệu, kiểu viết, chủ đề chuyên sâu.
Không quá đu trend, không “bẻ lái” định hướng cá nhân chỉ vì view.
Duy trì nhịp độ đăng bài đều đặn, tránh biến mất quá lâu.
5. Yếu tố bổ sung: chu kỳ hiện diện lâu dài (longevity)
Mặc dù không có trong mô hình của McKnight & Chervany, nhưng tôi bổ sung thêm yếu tố này vì thấy nó cũng đặc biệt quan trọng, nhất là với thương hiệu cá nhân.
Niềm tin là thứ không thể có được chỉ sau một vài bài viết hay short video viral. Bạn cần kiên trì xuất hiện và duy trì sự hiện diện đó xuyên suốt một khoảng thời gian đủ dài, thì khán giả của bạn mới có đủ quan sát và đủ chất liệu để hiểu về bạn, nhìn thấy được con người bạn và khả năng của bạn.
Đừng chỉ mới làm vài bữa, chưa ra kết quả đã vội kết luận là nó không work và bỏ ngang. Những thought leaders trong lĩnh vực của bạn, khả năng cao là họ đều đã phải duy trì sự hiện diện của mình trong suốt nhiều năm.
Như nghiên cứu của Jeffrey A. Hall đã cho thấy điều này: chúng ta thường cần khoảng 50 giờ tiếp xúc để chuyển từ mối quan hệ xã giao (acquaintance) thành bạn (casual friend). Và thậm chí là 200 giờ tiếp xúc để họ trở thành bạn thân (close friend) thật sự. Mối quan hệ của bạn với khán giả và khách hàng, do đó, cũng cần thời gian.
Yếu tố này trả lời câu hỏi: “mình đã hiểu người này đủ sâu hay chưa?”
Chiến thuật để kéo dài chu kỳ hiện diện: chỉ có duy nhất một thứ thôi. Đó là hãy kiên trì.
Như Naval Ravikant có nói: “Play long-term games with long-term people. Trust compounds.”
Tạm dịch: Hãy chơi những trò chơi dài hạn với những người (có tầm nhìn) dài hạn. Niềm tin là thứ có thể cộng dồn theo thời gian.
Kết luận
Nếu attention economy là tấm vé vào cửa, thì trust economy chính là nơi bạn thật sự bắt đầu chơi cuộc chơi kinh doanh nghiêm túc.
Trong một thế giới mà ai cũng có thể gây chú ý chỉ với một cú hook hay một video viral, thì niềm tin mới là điều khiến bạn được nhớ đến, được chọn, và được trả tiền. Nó không đến từ sự phô trương, không được xây chỉ bằng traffic hay follower, mà đến từ một quá trình lâu dài: bạn xuất hiện, chia sẻ, cho đi, rồi dần dần được người khác cảm → thích → và tin.
Sau bài viết này, đây sẽ là một vài bài học mà bạn có thể đúc kết:
Người ta có thể biết bạn qua một content, nhưng sẽ chỉ mua từ bạn khi họ tin.
Trust không sinh ra từ một khoảnh khắc, mà tích lũy qua thời gian và nhất quán.
Trong một thị trường đầy sự ồn ào, giả tạo và thao túng, thì chính sự chân thành, lại trở thành chiến lược sắc bén nhất.
Đừng chỉ trở thành một thương hiệu được biết đến. Hãy chọn trở thành một thương hiệu được tin tưởng.
Hãy chọn cuộc chơi đường dài, với cách chơi bền vững.
Và nếu như bạn cũng đã sẵn sàng để xây thương hiệu cá nhân của mình trong Trust Economy, muốn được biết đến một cách chân thật, có chuyên môn, có chiều sâu, và xây dựng niềm tin với khách hàng tiềm năng của mình…
Thì bạn hãy tìm hiểu và đăng ký khoá học Deep Branding mà tôi sẽ tổ chức trong tháng 9 sắp tới. Khoá học sẽ giúp bạn xây dựng thương hiệu cá nhân của mình đi từ gốc rễ, tìm điểm hoà hợp chiến lược giữa bản sắc cá nhân và định hướng kinh doanh, tạo nền tảng bền vững cho công việc chuyên môn của bạn lâu dài.
Cảm ơn bạn đã đọc, và hy vọng rằng bài viết này mang lại cho bạn nhiều giá trị.
