“SHOW, DON'T TELL”: BÍ KÍP KỂ CÂU CHUYỆN THƯƠNG HIỆU SỐNG ĐỘNG
Sức mạnh của "show" thay vì "tell"
Sức mạnh của "show" thay vì "tell"
"Tôi là người sáng tạo, đam mê và luôn tìm tòi những điều mới mẻ."
vs.
"Buổi sáng của mình thường bắt đầu lúc 5 giờ, với ly cà phê đen và quyển sổ tay. Đây là khoảng thời gian mình thử nghiệm ý tưởng mới cho dự án podcast - đã kết nối mình với hơn 200 founder trẻ trong 6 tháng qua."
Bạn thấy đoạn nào khiến bạn dừng lại và tưởng tượng được cảnh tượng rõ ràng hơn? Nếu bạn lựa chọn đoạn thứ hai, thì bạn vừa trải nghiệm chính xác sức mạnh của "Show, don't tell" rồi đấy.
Trong hơn 6 năm học và làm công việc biên kịch, mình luôn phải nằm lòng quy tắc vàng: "Viết cho cú máy.” Nghĩa là: “Đừng chỉ nói điều gì đó, hãy cho khán giả thấy nó." Nếu biên kịch viết: "Cô ấy rất buồn", đạo diễn và ekip sẽ rất khó hình dung. Nhưng khi viết: "Linh ngồi bất động bên cửa sổ, mắt đăm đăm nhìn bức ảnh cũ, nước mắt lăn dài", họ sẽ có ngay hình ảnh cụ thể.
Thương hiệu cá nhân của bạn cũng vậy - nó cần được "cho thấy" thay vì chỉ "kể".
Cụ thể hơn: "Show, don't tell" là gì?
Một ví dụ hoàn hảo về sức mạnh của "show, don't tell" là bộ phim hoạt hình "Flow" - tác phẩm đoạt giải Oscar 2024. Trong suốt 85 phút, bộ phim không hề có một lời thoại nào. Thay vào đó, đạo diễn cho thấy hành trình đầy cảm xúc của chú mèo mun lạc vào một thế giới xa lạ.
Chúng ta được chứng kiến từng biểu cảm, từng hành động, từng khoảnh khắc khám phá và thay đổi của nhân vật - tất cả đều không cần một lời giải thích.
Bộ phim không "kể" chúng ta câu chuyện về lòng dũng cảm, tình bạn hay sự trưởng thành - nó "cho thấy" những điều đó qua hành động và biểu cảm của nhân vật. Và kết quả? Người xem không chỉ hiểu câu chuyện mà còn cảm nhận sâu sắc, đồng hành cùng nhân vật qua từng cung bậc cảm xúc.
"Tell" (kể) thường là đưa ra những phát biểu trực tiếp mà không có dẫn chứng cụ thể:
"Tôi là người rất sáng tạo và luôn nghĩ ra những ý tưởng mới."
"Show" (cho thấy) là mô tả chi tiết, hành động, lời nói để người đọc tự trải nghiệm:
"11 giờ đêm, tôi vẫn ngồi trước màn hình laptop với một cốc cà phê nguội và hàng tá giấy nháp đầy những nét gạch xóa. Tôi cứ viết rồi lại bỏ đi, cảm thấy bí bách. Nhưng khi vô tình nhìn thấy chiếc đèn bàn chiếu ánh sáng loang loáng qua ly cà phê, một ý tưởng đột phá chợt lóe lên. Tôi bật dậy ghi nhanh vào sổ tay và sáng hôm sau kịp trình bày một kế hoạch hoàn toàn mới trước buổi họp đầu tiên trong ngày."
Khi được tiếp nhận các yếu tố "show" thay vì "tell", não bộ kích hoạt các vùng liên quan đến cảm xúc và trải nghiệm thực tế, tạo ra phản ứng mạnh mẽ và ghi nhớ tốt hơn.
Ứng dụng trong xây dựng thương hiệu cá nhân
Mỗi khi bắt đầu viết một kịch bản mới, mình luôn hỏi: "Nhân vật chính muốn người khác thấy họ như thế nào?" Thú vị thay, đây cũng chính là câu hỏi cốt lõi trong xây dựng thương hiệu cá nhân.
Bản chất của việc xây dựng thương hiệu cá nhân chính là kể chuyện về con người bạn, giá trị bạn mang lại, và lý do người khác nên kết nối với bạn. Và giống như mọi câu chuyện hay, nếu nó được kể một cách sống động và chân thực, nó sẽ có sức mạnh ghi dấu ấn và thay đổi nhận thức.
Bạn có thể xem một vài ví dụ dưới đây để thấy sự khác biệt trước khi chúng ta bàn sâu hơn về cách thức rèn luyện “bí kíp” này.
Trên mạng xã hội
Tell: "Tôi là chuyên gia dinh dưỡng giàu kinh nghiệm."
Show: "Mỗi thứ hai, mình chia sẻ một bữa ăn đã giúp 3 thân chủ tuần trước giảm mỡ máu. Hôm nay là món salad hạt sen đã giúp chị Minh (56 tuổi) giảm 15% chỉ số cholesterol sau 3 tháng."
Trong các buổi thuyết trình
Tell: "Tôi rất kiên trì và không bỏ cuộc."
Show: "Năm 2018, đơn hàng đầu tiên của mình bị hủy sau 3 tháng làm việc. Thay vì bỏ cuộc, mình đã phân tích từng phản hồi tiêu cực, gọi điện cho 15 khách hàng tiềm năng để hiểu nhu cầu thực sự, sau đó thiết kế lại sản phẩm trong 14 ngày. Kết quả là 4/15 khách hàng đã ký hợp đồng."
Bộ ba công cụ "biến hình" từ Tell sang Show
Có thể bạn đang nghĩ: "Nhưng tôi đâu phải biên kịch, làm sao áp dụng được kỹ thuật này?"
Đừng lo lắng! Nguyên tắc "show, don't tell" có thể áp dụng cho bất kỳ ai muốn kể câu chuyện thương hiệu cá nhân một cách hấp dẫn. Những công cụ mình chia sẻ dưới đây không đòi hỏi bằng cấp về điện ảnh hay kinh nghiệm viết kịch - chúng chỉ đòi hỏi bạn thay đổi cách nhìn về cách bạn trình bày bản thân.
”Muốn viết thì phải luyện, muốn kể chuyện thì phải sống” - Linh Phan
Công cụ số 1 - Hành trình, không phải đích đến
Câu chuyện bạn kể về bản thân cũng giống như một bộ phim. Và trong phim, khán giả không chỉ quan tâm đến kết quả - họ muốn thấy nhân vật vượt qua thử thách như thế nào.
Khi mình viết kịch bản, đạo diễn hay các nhà sản xuất luôn hỏi: "Nhân vật học được gì? Họ thay đổi ra sao?" - không phải "Họ đạt được gì?" Lý do đơn giản: chúng ta đồng cảm với hành trình, không phải thành tích.
Thay vì nói "Tôi có kinh nghiệm giải quyết vấn đề phức tạp", hãy kể ngắn gọn về một vấn đề thực sự, cách bạn tiếp cận nó, những thử nghiệm (kể cả thất bại), và kết quả cuối cùng:
"Landing page của khách hàng chuyển đổi chỉ 0.8%. Tuần đầu tiên, mình phân tích heatmap và nhận ra người dùng không cuộn xuống phần giá trị cốt lõi. Mình đã đưa phần đó lên trên, nhưng tỷ lệ chỉ tăng lên 1.2%. Sau 12 cuộc phỏng vấn người dùng, mình phát hiện họ không hiểu rõ lợi ích của sản phẩm. Ba tuần và bốn phiên bản A/B testing sau, tỷ lệ chuyển đổi đạt 4.2%."
Đây không chỉ là kết quả, mà là câu chuyện về quá trình, về sự kiên trì và tư duy phân tích - những phẩm chất khiến bạn trở nên đáng giá.
Công cụ số 2 - Công thức “hô biến” tính từ
Đối với một biên kịch, thì tính từ là thứ cần xa lánh đầu tiên. Điều này cực kỳ quan trọng.
Mỗi khi đọc thấy "anh ấy thông minh", "cô ấy quyến rũ", hay "căn phòng đáng sợ" trong bản thảo, mình luôn đánh dấu để chỉnh sửa ngay. Đó là những dấu hiệu của một kịch bản yếu, không tạo được hình ảnh cụ thể trong tâm trí người đọc.
Trong câu chuyện thương hiệu cá nhân, việc sử dụng quá nhiều tính từ cũng là một “con đường tắt” sai lầm.
Những từ như "sáng tạo" hay "chuyên nghiệp" quá trừu tượng, khiến não phải tự điền thông tin và thường dẫn đến hiểu theo nhiều cách khác nhau.
Khi não phải nỗ lực quá nhiều để hiểu một khái niệm, nó có xu hướng bỏ qua - đó là lý do hồ sơ đầy tính từ thường không để lại ấn tượng. Chi tiết cụ thể, ngược lại, sẽ thu hút sự chú ý ngay lập tức.
Đây là công thức đơn giản nhưng mạnh mẽ mà mình đã áp dụng: Với mỗi tính từ, hãy hỏi "Hành động nào chứng minh điều này?" và thay thế bằng danh từ + động từ cụ thể, theo cấu trúc [Hành động cụ thể] + [Kết quả đo lường được].
Chẳng hạn như:
"Chăm chỉ" đổi thành: "Thức dậy lúc 5 giờ sáng, nghiên cứu 2 giờ trước khi bắt đầu ngày làm việc, hoàn thành 3 khóa học online sau giờ làm"
"Sáng tạo" đổi thành: "Thiết kế 15 giải pháp thay thế cho vấn đề X, trong đó 3 giải pháp đã được áp dụng và tăng hiệu suất 20%"
Công cụ số 3 - Cơ sở dữ liệu hay “con số biết nói”
Khi một nhân vật nói "Tôi thức dậy lúc bình minh", điều đó nghe có vẻ hư cấu. Nhưng khi họ nói "Tôi thức dậy lúc 4:27 sáng, khi những vì sao vẫn còn chiếu sáng", bạn sẽ thấy có cơ sở để tin tưởng.
Con số cụ thể có sức mạnh diệu kỳ tương tự trong thương hiệu cá nhân. Chúng biến những tuyên bố mơ hồ thành bằng chứng không thể chối cãi.
Khi ai đó nói "Tôi đã cải thiện hiệu suất của đội ngũ" - não bạn lướt qua. Nhưng khi họ nói "Trong 6 tháng, năng suất của đội tăng 37%, giảm 42% thời gian hoàn thành dự án, và mức độ hài lòng của khách hàng từ 3.5/5 lên 4.7/5" - não bạn dừng lại, ấn tượng sâu sắc và ghi nhớ.
Con số không cần phải hoành tráng. Nếu bạn là người mới, đừng ngại chia sẻ: "Đã phân tích dữ liệu cho 3 dự án nhỏ, tổng hợp 257 phản hồi khách hàng, và đề xuất 5 cải tiến được áp dụng." Vẫn tốt hơn nhiều so với "Có kinh nghiệm phân tích dữ liệu".
Mở rộng: Khi nào nói thẳng, khi nào kể khéo?
Hãy tưởng tượng một bộ phim chỉ toàn các cảnh hành động, không có thoại giải thích, hoặc ngược lại - chỉ toàn nhân vật nói về những gì họ sẽ làm mà không bao giờ thực sự hành động. Cả hai đều không hiệu quả.
Trong thương hiệu cá nhân cũng vậy, nghệ thuật nằm ở sự cân bằng và biết khi nào nên dùng phương pháp nào.
Khi nào cần "Cut to the chase"
Trong điện ảnh, "cut to the chase" nghĩa là bỏ qua những cảnh không cần thiết và đi thẳng vào cảnh hành động. Tương tự, có những lúc "tell" (nói thẳng) lại trở nên cần thiết.
Giả sử, bạn chỉ có 30 giây trong thang máy với người bạn muốn gây ấn tượng, đừng kể dài dòng về quy trình làm việc của bạn. Hãy nói: "Tôi là người đã giúp công ty X tăng doanh thu 40% trong năm qua bằng chiến lược Y." Điều này tạo hook để họ hỏi thêm - lúc đó bạn mới "show".
Khi viết email đầu tiên cho khách hàng tiềm năng, hãy mở đầu súc tích: "Tôi chuyên giúp các doanh nghiệp vừa và nhỏ cắt giảm chi phí vận hành 20-30% trong 90 ngày." Sau đó mới đến phần "show" về cách bạn làm được điều đó.
Lời khuyên từ hậu trường
Điều mình học được khi làm việc với các nhà làm phim là: Họ luôn yêu cầu cắt bỏ những cảnh không đẩy câu chuyện tiến lên. Tương tự, khi áp dụng "show, don't tell" cho thương hiệu cá nhân, đừng kể tất cả mọi chi tiết. Chỉ show những điều thực sự quan trọng và liên quan.
Ví dụ, thay vì kể chi tiết mọi bước trong dự án, hãy tập trung vào:
Thách thức lớn nhất bạn gặp phải
Giải pháp sáng tạo nhất bạn đưa ra
Kết quả đáng kinh ngạc nhất bạn đạt được
Thật sự thì, cả "show" và "tell" đều là công cụ trong bộ kỹ năng kể chuyện. Biết sử dụng cả hai một cách thông minh sẽ giúp câu chuyện thương hiệu cá nhân của chúng ta trở nên hấp dẫn và đáng tin cậy.
Bài tập thực hành
Hiểu nguyên tắc là bước đầu, nhưng bắt tay vào thực hành mới khiến cho bạn có được bước tiến và chuyển hóa sâu sắc hơn. Hãy cùng thử luyện tập một chút nhé!
Bước 1: Lấy một câu chuyện thương hiệu bạn đã viết, đánh dấu TẤT CẢ tính từ mô tả bản thân (sáng tạo, chuyên nghiệp, tận tâm...)
Bước 2: Với mỗi tính từ, áp dụng công thức chuyển đổi sang danh từ + động từ với cấu trúc:
[Hành động cụ thể] + [kết quả đo lường được]
Ví dụ chuyển đổi:
Trước: "Mình là người tỉ mỉ và chu đáo."
Sau: "Mình xây dựng (động từ) quy trình kiểm tra chất lượng 5 bước (danh từ) giúp giảm 37% lỗi sản phẩm (kết quả đo lường) trong 3 tháng đầu áp dụng."
Bước 3: Hoàn thiện, thử đăng tải và nhận phản hồi từ người đọc (hoặc người quen) nhé!
Kết luận
Khi kết thúc một bộ phim, người ta hiếm khi nhớ từng câu thoại - họ nhớ những khoảnh khắc, những hành động và cảm xúc mà các nhân vật để lại trong lòng. Thương hiệu cá nhân cũng vậy.
"Show, don't tell" không đơn thuần là kỹ thuật viết - đó là cách tiếp cận chân thực để tạo kết nối sâu sắc. Khi bạn "show" thay vì "tell", bạn không chỉ tạo ấn tượng mà còn xây dựng niềm tin. Mỗi hành động cụ thể, mỗi con số thực tế, mỗi câu chuyện chi tiết đều là một dấu ấn chân thực về con người bạn.
Hơn thế nữa, khi chia sẻ hành trình của mình - từ thách thức, nỗ lực đến thành quả - bạn biến người đọc từ khán giả thụ động thành người đồng cảm. Sự kết nối này tạo nên sức gắn kết mạnh mẽ với thương hiệu cá nhân của bạn.
Mỗi khi muốn nói về một phẩm chất của mình, hãy tự hỏi: "Làm thế nào mình có thể cho họ thấy điều này thay vì chỉ nói về nó?" Hãy chuyển từ những tuyên bố trừu tượng sang những khoảnh khắc, hành động và kết quả cụ thể.
Và cuối cùng, hãy luôn ghi nhớ câu chuyện thương hiệu cá nhân của bạn không chỉ được kể lại, mà cần sống động trong mắt độc giả.
P/S: Bạn muốn mình chia sẻ nhiều hơn về chủ đề nào liên quan tới storytelling?
Story Kit - Bộ công cụ “dựng chuyện” mỗi ngày
Recycle your story - Tái sử dụng câu chuyện cũ bằng góc nhìn mới
Storytelling cho người hướng nội - không ồn ào vẫn có sức lan tỏa
Vũ Trụ Creator là bản tin dành cho content creator đầu tiên tại Việt Nam. Dự án được thành lập vào 03/2023 bởi các nhà sáng tạo nội dung tại cộng đồng Vũ Trụ Creator.
Nếu bạn muốn được tham gia vào một cộng đồng học tập, rèn luyện kỹ năng sáng tạo nội dung và kết nối với rất nhiều creators chất lượng khác, bạn có thể đăng ký Private Community
Nếu bạn muốn tìm Vũ Trụ Creator ở những nền tảng khác, bạn có thể theo dõi chúng mình tại Fanpage.
Nếu bạn muốn kết nối và học hỏi với các content creator "đồng môn", bạn có thể tham gia cộng đồng sáng tạo này.
Nếu bạn có bất kỳ chia sẻ nào khác hay liên hệ hợp tác, bạn có thể gửi thư cho chúng mình tại địa chỉ vutrucreator@gmail.com
Cảm ơn bạn vì đã ghé thăm!
 | A guest post by
|