Chuyên môn vững nhưng không tự tin khi chia sẻ, nguyên nhân do đâu?
Bạn không cần trở thành người giỏi nhất mới có thể chia sẻ.
Trong một buổi hội thảo, có những người phát biểu liên tục dù kiến thức chỉ ở mức bề mặt. Nhưng cũng có một người ngồi im lặng, trong đầu chứa cả kho trải nghiệm và hiểu biết sâu sắc. Anh ấy không nói vì có rất nhiều nỗi sợ. Kết quả là khán giả chỉ nhớ những người nói nhiều, còn giá trị thật sự thì vẫn bị giữ lại trong im lặng.
Điều nghịch lý là: càng nhiều tri thức, con người lại càng ít khi chia sẻ. Và chính sự im lặng ấy làm mất đi cơ hội để kiến thức đến với người cần nó. Nếu đi sâu vào rào cản tâm lý của những người có chuyên môn vững nhưng lại thiếu tự tin chia sẻ, ta sẽ thấy có rất nhiều lớp nguyên nhân bên trong.
1. Nỗi sợ làm lộ khoảng trống kiến thức
Người càng có chuyên môn lại càng thấy rõ một sự thật: không ai có thể biết tất cả. Sự hiểu biết sâu khiến họ nhận ra kiến thức là một vũ trụ rộng lớn. Và chính ý thức này lại vô tình trở thành rào cản:
Họ sợ bị hỏi một vấn đề mình chưa nghiên cứu sâu.
Họ sợ bị bóc trần là không toàn năng.
Họ sợ đánh mất hình ảnh “chuyên gia” trong mắt người khác.
Trong khi đó, điều khán giả mong chờ không phải sự toàn năng, mà là giá trị ở những gì người đó thực sự biết và trải qua.
Một trải nghiệm thật, một góc nhìn sâu từ thực tiễn, thường đáng giá gấp nhiều lần so với một câu trả lời hoàn hảo nhưng hời hợt.
2. Tâm lý cầu toàn (perfectionism)
Họ quen với chuẩn mực cao trong công việc, nên khi chia sẻ, họ cũng muốn mọi thứ hoàn hảo. Câu chữ phải đúng, ví dụ phải chuẩn, trình bày phải không sơ hở. Chính áp lực cầu toàn này khiến họ không bao giờ cảm thấy đủ điều kiện để nói, dù giá trị họ nắm giữ đã dư sức hữu ích với người khác.
3. Soi chiếu quá nhiều vào ánh nhìn xã hội
Họ không nhìn vào tệp khán giả phổ thông của mình, những người cần kiến thức đơn giản, mà lại nhìn vào đồng nghiệp, những chuyên gia khác trong ngành. Họ lo rằng mình bị đánh giá, bị chê là hời hợt dẫn đến mất hết sự tự tin.
4. Hội chứng người trong nghề (curse of knowledge)
Họ biết quá nhiều nên mặc định nghĩ ai cũng biết như mình. Khi chuẩn bị chia sẻ, họ bối rối: “Cái này có cần nói không?, Người ta biết rồi thì sao?” Và thế là họ thấy nội dung mình trở nên tầm thường, mất động lực chia sẻ.
5. Thiếu kỹ năng truyền đạt
Biết chuyên môn khác với biết cách kể lại nó sao cho người khác hiểu và hứng thú. Khi chưa có kỹ năng chia sẻ, họ dễ rơi vào tâm thế ngại nói vì sợ người nghe không hiểu hoặc thấy khô khan.
Chia sẻ công khai nghĩa là mở con người mình ra cho người khác nhìn. Nhiều chuyên gia lo rằng chỉ cần một lần nói vấp, một lần dẫn chứng chưa chuẩn, họ sẽ bị gắn mác thiếu năng lực. Nỗi sợ này càng lớn khi họ gắn sự nghiệp vào hình ảnh người giỏi.
6. Thiếu trải nghiệm công khai
Giỏi chuyên môn trong phạm vi hẹp (công việc, phòng lab, đội nhóm) không đồng nghĩa với tự tin khi ra ngoài công khai. Khi chưa có đủ trải nghiệm được phản hồi, chỉnh sửa, sự tự tin sẽ khó hình thành.
Tóm lại, rào cản tâm lý ở đây là do những người này ý thức quá rõ về kiến thức, chuẩn mực và ánh nhìn bên ngoài, dẫn đến tự xây một nhà tù vô hình cho chính mình.
Hệ quả là gì?
Người càng giỏi chuyên môn lại càng có xu hướng im lặng. Và chính sự im lặng ấy khiến khối kiến thức mà họ đã dày công tích lũy qua nhiều năm nghiên cứu và trải nghiệm thực tiễn vẫn nằm im lìm bên trong họ.
Nó không thể đến được với những người cần nó, không thể chuyển hóa thành giá trị xã hội, cũng không thể trở thành nền tảng để họ xây dựng hình ảnh và uy tín cá nhân.
Tri thức nếu không được lan tỏa thì chỉ dừng lại ở mức tài sản cá nhân. Và đó chính là sự tiếc nuối lớn nhất mà một người có chuyên môn có thể vô tình tạo ra cho chính mình và cho người khác.
Để vượt qua vòng lặp này, chúng ta cần nhiều hơn một sự tự tin.
Cần một hệ thống giúp người có chuyên môn biết cách đơn giản hoá thông điệp, định vị giá trị cốt lõi và gắn nó vào chiến lược thương hiệu cá nhân dài hạn.
Đây cũng chính là trọng tâm mà Vũ Trụ Creator hướng đến: giúp bạn xây dựng khung tư duy và chiến lược rõ ràng để biến tri thức của mình thành giá trị được nhìn nhận và lan tỏa.
Giải pháp: Chuyển dịch từ “toàn năng” sang “đủ giá trị”
1. Thay đổi tiêu chuẩn thành công khi chia sẻ
Nhiều người không dám chia sẻ vì nghĩ rằng: “Mình chưa đủ giỏi để trả lời hết mọi câu hỏi” hoặc “Nếu ai hỏi mà mình không biết thì mất uy tín lắm”. Chính những kỳ vọng quá cao đó khiến bạn mãi đứng ngoài cuộc.
Thay vì đặt tiêu chuẩn thành công là phải trả lời được tất cả, hãy đổi sang tiêu chuẩn đơn giản hơn: “chỉ cần mang đến ít nhất 1 giá trị thực tiễn cho người nghe.”
Khi tiêu chuẩn được thu nhỏ, áp lực giảm đi rõ rệt. Bạn không cần là người biết hết, chỉ cần là người có điều gì đó thật hữu ích để chia sẻ từ trải nghiệm của mình.
Ví dụ:
Nếu bạn làm freelancer 1 năm, thay vì dạy người khác “cách xây dựng sự nghiệp tự do bền vững”, bạn có thể chia sẻ cụ thể 3 điều bạn ước mình biết trước khi nhận dự án đầu tiên.
Nếu bạn đang học tiếng Anh, thay vì nói về bí quyết giao tiếp như người bản xứ, bạn có thể chia sẻ 1 thói quen nhỏ giúp bạn không ngại nói sai khi luyện nói.
Mỗi chia sẻ như vậy đều chân thật, gần gũi, và hữu ích, vì người nghe cảm nhận được bạn đang trao điều đã có trong tay, chứ không cố tỏ ra là chuyên gia. Khi bạn thay đổi tiêu chuẩn thành công, việc chia sẻ không còn là một bài kiểm tra kiến thức, mà trở thành một hành trình lan toả những gì bạn học được trên đường đi.
2. Thừa nhận khoảng trống một cách tự tin
Nhiều người lo sợ rằng nếu mình nói chưa biết hay chưa chắc, người khác sẽ nghĩ mình thiếu năng lực. Nhưng thực tế, không ai đánh giá thấp bạn chỉ vì bạn nói:
“Phần này tôi chưa đào sâu, nhưng góc nhìn của tôi là…”
Ngược lại, câu nói này thể hiện 3 phẩm chất quan trọng của một người chia sẻ đáng tin cậy:
Khiêm tốn: bạn biết giới hạn của mình và không cố tỏ ra biết hết.
Trung thực: bạn dám nói thật thay vì phóng đại kiến thức.
Có khả năng định vị kiến thức: bạn biết mình đang nói từ trải nghiệm, chứ không phải lý thuyết suông.
Ví dụ: Khi có người hỏi bạn: “Nếu khách hàng không phản hồi sau khi gửi báo giá thì nên làm gì?”, bạn có thể trả lời:
“Thật ra tôi chưa có quá nhiều tình huống giống vậy, nhưng theo kinh nghiệm của tôi khi làm việc với khách hàng cũ thì… thường họ im lặng vì đang so sánh giá. Tôi sẽ gửi một tin nhắn follow-up nhẹ nhàng sau 2–3 ngày.”
Chính cách thừa nhận và chia sẻ như vậy khiến người nghe cảm nhận rằng bạn thật và có tư duy phản biện. Bởi lẽ, người đáng tin không phải là người biết hết, mà là người biết rõ mình đang đứng ở đâu và thành thật về hành trình học hỏi của mình.
3. Chuẩn bị chiến lược “bắc cầu” khi gặp câu hỏi ngoài phạm vi chuyên môn
Trong quá trình chia sẻ, sẽ có lúc bạn gặp những câu hỏi vượt ngoài phạm vi hiểu biết hoặc kinh nghiệm hiện tại. Phản ứng tự nhiên của nhiều người là im lặng, né tránh, hoặc lúng túng tìm cách trả lời cho qua. Nhưng thật ra, điều quan trọng không phải là bạn biết tất cả, mà là cách bạn bắc cầu để giữ mạch đối thoại tiếp tục.
Bạn có thể dùng chiến lược “bắc cầu”, nghĩa là chuyển hướng nhẹ nhàng để vừa thể hiện sự tôn trọng câu hỏi, vừa giữ dòng chảy hội thoại:
“Đây là một câu hỏi rất hay. Tôi sẽ tìm thêm thông tin và quay lại với bạn sau.”
“Phần này nằm ngoài chuyên môn chính của tôi, nhưng tôi có thể chia sẻ cách tôi đã tiếp cận một tình huống tương tự.”
“Câu hỏi này chạm tới khía cạnh khác, tôi chưa có trải nghiệm thực tế, nhưng tôi nghĩ hướng tư duy có thể bắt đầu từ…”
Ví dụ:
Trong một buổi chia sẻ về cách xây dựng thương hiệu cá nhân trên Facebook, có người hỏi bạn:
“Vậy làm sao để dùng TikTok hiệu quả trong cùng chiến lược?”
Thay vì cố trả lời dù chưa có kinh nghiệm, bạn có thể nói:
“TikTok thì không phải nền tảng tôi đang tập trung, nhưng nếu xét về nguyên tắc xây thương hiệu thì hai kênh đều xoay quanh việc kể câu chuyện nhất quán. Tôi có thể chia sẻ cách tôi làm điều đó trên Facebook, còn TikTok thì để tôi tham khảo thêm vài case study và gửi lại sau.”
Chỉ cần một nhịp cầu như vậy, bạn đã:
Giữ được sự chuyên nghiệp và tự tin.
Không để im lặng trở thành “bức tường” chặn lại giá trị.
Và quan trọng nhất, bạn biến giới hạn của mình thành cơ hội để học và kết nối sâu hơn với người nghe.
4. Tập trung vào trải nghiệm cá nhân
Khi chia sẻ, nhiều người vô thức rơi vào tâm thế phải “chứng minh mình biết nhiều” , liệt kê lý thuyết, dẫn chứng, hay trích dẫn từ người khác để tăng sức nặng cho bài nói. Nhưng thật ra, điều khiến người nghe nhớ và tin bạn không phải là lượng kiến thức bạn có, mà là trải nghiệm bạn từng đi qua.
Thay vì nói:
“Theo các chuyên gia, để quản lý thời gian hiệu quả, bạn cần đặt mục tiêu SMART và chia nhỏ công việc.”
Hãy nói:
“Tôi từng bị quá tải vì nhận quá nhiều dự án cùng lúc. Sau vài lần kiệt sức, tôi bắt đầu giới hạn chỉ nhận 2 dự án/tháng và dùng Notion để theo dõi tiến độ. Từ đó, tôi làm việc hiệu quả hơn mà vẫn còn thời gian nghỉ.”
Cách nói thứ hai chân thật, gần gũi và có sức chạm hơn, vì nó cho thấy bạn đã sống qua điều đó, chứ không chỉ nghe ai đó nói.
Khán giả không tìm kiếm một quyển bách khoa toàn thư, họ tìm một con người thật có câu chuyện, có cảm xúc, và có bài học đúc kết. Và khi bạn chia sẻ từ trải nghiệm cá nhân, bạn không cần phải cố tỏ ra biết hết, bạn chỉ cần trở thành người từng đi qua con đường mà người nghe đang muốn bắt đầu.
Lời kết
Nhiều người có chuyên môn vững nhưng vẫn không tự tin khi chia sẻ, không phải vì họ thiếu năng lực, mà vì họ đang đặt tiêu chuẩn quá cao cho bản thân, so sánh mình với người khác, hoặc đánh giá quá thấp giá trị từ trải nghiệm riêng của mình.
Sự thật là: bạn không cần trở thành người giỏi nhất mới có thể chia sẻ. Bạn chỉ cần đủ chân thành để kể lại điều mình đã học, đã va vấp, đã thay đổi. Bởi đôi khi, một góc nhìn nhỏ từ hành trình thật của bạn lại có thể giúp người khác tiến một bước dài trên hành trình của họ.
Nếu bạn đang muốn vượt qua nỗi sợ này và học cách chia sẻ giá trị một cách tự tin, có hệ thống, hãy tham gia các chương trình của Vũ Trụ Creator, nơi bạn được hướng dẫn để:
Xây dựng tư duy chia sẻ chuyên nghiệp, không còn sợ mình chưa đủ.
Học cách viết và kể chuyện để người khác thật sự lắng nghe.
Biến chuyên môn của bạn thành ảnh hưởng và cơ hội mới.
Chi tiết:
Keep Sharing Community: một cộng đồng để sáng tạo nội dung và xây thương hiệu cá nhân cùng nhau
Khoá học Deep Writing Mastery: viết sâu, viết rõ, viết có chủ đích
Khoá học Deep Branding: đưa chuyên môn của bạn ra ánh sáng
Nếu bạn cần tư vấn, hãy inbox Vũ Trụ Creator.